اصول تفکر ناب

جيم ووماک و دان جونز در سال 1996 در کتاب بسیار مهم و کليدی خود «تفکر ناب: ريشه کن کردن اتلاف و آفرينش ارزش درسازمان‌ها» پنج اصل اساسی را تدوين کردند که باعث می‌شود یک شرکت بتواند ناب شود. این اصول عبارتند از:

اصل اول: تعريف ارزش از نگاه مشتری نهايي هر خانواده محصول.

اصل دوم: تجزيه و تحليل تمام گام‌های هر جريان ارزش جداگانه برای شناسايي عمليات ارزش‌آفرين از اتلاف و حذف اتلاف‌هايي که بلافاصله می‌توان‌ حذف کرد.

اصل سوم: يکپارچه کردن تمام گام‌های ارزش‌آفرين باقي‌مانده از طريق استقرار حرکت پيوسته در هر جا که بتوان بلافاصله به حرکت پيوسته دست يافت.

اصل چهارم: در صورت عدم امکان استقرار حرکت پيوسته در کل جريان ارزش، با استقرار کشش و همواری، ايجاد اين امکان که هر مشتری در فرآيند بعدی، بتواند ارزش را از فرآيند تأمين‌کننده قبلی خود بيرون کشد.

اصل پنجم: و با برداشتن چهار گام قبل و قابل مشاهده شدن فرآيندها و مشکلات، (که امکان می‌دهد مديران و مهندسان اتلاف‌های بيش‌تری را شناسايي و حذف کنند)، جستجوی کمال به یاری بهبود پیوسته پایان ناپذیر جريان ارزش در کل شرکت.

اصل اول: تعريف ارزش از نگاه مشتری نهايي

ووماک و جونز در کتاب تفکر ناب تشريح کرده‌اند: «نقطه شروع تفکر ناب، ارزش است. تنها مصرف‌کننده نهايی است که می‌تواند ارزش را تعريف کند و ارزش تنها هنگامی دارای معنا و مفهوم معينی است که در چارچوب يک محصول معين (يک کالا يا خدمت و يا هر دو هم‌زمان) بيان شود، محصولی که نيازهای مصرف‌کننده را با قيمتی معين و در زمانی معين برآورده می‌کند.»

بر طبق این تعریف، برای آفرينش ارزش باید بر نيازهای مشتری متمرکز شد نه نيازهای خود. ووماک و جونز می‌گويند: «چرا تعريف ارزش تا این اندازه دشوار است؟ شايد به اين دليل که بیش‌تر توليد‌کنندگان می‌خواهند فقط چيزی را بسازند که قبلاً ساخته‌اند و بسياری از خريداران هم به دنبال صورت‌های ديگر چيزهايي هستند که قبلاً خريده‌اند. تاکنون هرگاه توليدکنندگان يا مشتريان تصميم گرفته‌اند ارزش را بازانديشند، غالباً به فرمول‌های ساده‌ای پناه برده‌اند چون هزينه کم‌تر، افزايش تنوع محصول از طريق يکسان‌سازی مشخصه‌های محصول و تحويل سريع. اما بايد تعاريف قديمی و ناسازگار با يکديگر را تجزيه و تحليل کنند و دريابند که به راستی چه چيزی، چه موقع و به چه ميزانی مورد نياز است.»

اصل دوم: تجزيه و تحليل جريان ارزش

جريان ارزش، تمام کارهای ارزش‌آفرین و غیر ارزش‌آفرینی است که انجام می‌شود تا يک محصول معین (يک کالا يا خدمت يا هر دو با هم) به دست مشتری برسد. پس از تعریف ارزش، تجزيه و تحليل جريان ارزش، گام بعدی تفکر ناب است. گامی که شرکت‌ها به ندرت برمی‌دارند ولی تقريباً همين گام است که حجم بسيار زياد و در حقيقت بهت‌آور اتلاف را بر ملا می‌کند. بهترین ابزار تجزیه و تحلیل جریان ارزش، ترسیم نقشه‌های جریان ارزش است. نقشه‌برداری جریان ارزش، تکنیکی که توسط تویوتا ابداع شده است: یک روش مهم و ضروری برای شناسایی اتلاف‌ها، ریشه آنها و طراحی یک برنامه برای رفع و حذف آن‌ها. همچنین نقشه جریان ارزش، ابزار مهم در برنامه‌ریزی و فازبندی بهبودهای ناب است.

اصل سوم: ايجاد حرکت در جريان ارزش

فقط پس از تعريف ارزش و ترسيم نقشه‌های جريان ارزش است که می‌توان سومین اصل تفکر ناب را به کار برد. ایجاد حرکت، یعنی تولید محصول یا خدمت در حرکت پیوسته  به نحوی که بین فرایندها، فقط یک محصول یا دسته کوچکی از محصول در حرکت باشد. این روش تولید باعث می‌شود به سرعت اتلاف‌ها حذف شده و بهبود چشم‌گیری در بهره‌وری صورت پذیرد.

برای ایجاد حرکت واقعی در فرایندها باید از ابزارهای استقرار حرکت پیوسته و به ویژه از شیوه تولید سلولی، استانداردسازی و … استفاده شود.

اصل چهارم: استقرار همواری و کشش

در نتيجه انجام سه گام و اصل قبل، اکنون شرکت ناب آماده است يک تغيير انقلابی را آغاز کند: تبديل شيوه برنامه‌ریزی توليد بر اساس پيش‌بينی فروش به شيوه‌ای که امکان می‌دهد دقيقاً آن چيزی را توليد کند که مشتری می‌خواهد. به گفته ووماک و جونز: «اکنون می‌توانيد به مشتری امکان دهيد که محصول را در هنگام نياز از شما بيرون کشد به جای آن‌که محصولاتی را که غالباً مشتری خواهان آن نيست، به وی تحميل کنيد (يا برانيد). به بيان ديگر، هيچ فرآيند، کارکرد يا واحدی؛ کالا يا خدمتی توليد نمی‌کند، مگر آن‌که مشتری (مشتری نهایی یا فرایند بعدی)‌ آن را درخواست کرده باشد.»

اصل پنجم: جستجوی کمال

چنان‌چه ووماک و جونز تأکيد می‌کنند: «پس از انجام اصول ناب پيشين، همه افرادِ درگير می‌فهمند که کاهش حجم کار، زمان، فضا، هزينه و اشتباهات، پایانی ندارد و شرکت می‌تواند هرچه بيش‌تر محصولی را عرضه کند که مشتری هرچه بيش‌تر خواهان آن است.» . اين همان است که جستجوی کمال نام دارد: بهبود مستمر جريان ارزش هر محصول یا خدمت با برداشتن مجدد گام‌های قبل برای درک بهتر ارزش از نگاه مشتری، تجزيه و تحليل دقيق‌تر جريان ارزش برای شناسايي اتلاف‌های بيش‌تر و ايجاد يک حرکت پيوسته‌تر و تعميم آن به بخش‌هايي که هنوز از طريق حرکت پيوسته به يکديگر متصل نشده‌اند و سرانجام تعميم سيستم کششی به جريان ارزش گسترده‌تر.

توجه: تمام نقل‌قول‌ها از جيم ووماک و دان جونز از کتاب تفکر ناب، ترجمه فارسی، اقتباس شده است.